7 cognitive biases

7 Căn Bệnh Nan Y Của Tư Duy

Câu hỏi

• Bạn đã từng ân hận vì các quyết định của mình chưa?
• Bạn đã từng bị lừa chưa?
• Bạn đã từng sai lầm hoặc bị lừa hoặc bị dẫn dắt chưa?
  • Chọn nghành học
  • Chọn thầy, chọn trường
  • Chọn bạn
  • Chọn đối tác
  • Chọn lựa công việc
  • Chọn lựa cơ hội hợp tác, làm ăn
  • Chọn lựa cơ hội đầu tư kinh doanh
  • Chọn nhân viên
  • Chọn khách hàng
  • Chọn sản phẩm
  • Chọn nơi ở
  • Chọn nhà

Hầu hết kết quả có thể

• Đã từng chọn lựa sai, quyết định sai
• Đã từng vò đầu, bứt tai ân hận
• Nhưng rồi, chúng ta lại lặp lại các lỗi cũ

Vì chúng ta mắc 7 căn bệnh

• Cảm tính
• Cả tin
• Chả biết tin ai
• Phiến diện
• Thích âm mưu
• Thiếu chính kiến
• Thiếu thuyết phục

Bệnh Cảm Tính

Triệu chứng

• Trông mắt mà bắt hình dong
• Có sao nói vậy
• Thường nhau cú ẩu cũng tròn (dựa trên tình cảm)

Nguyên nhân

• Nhận định chủ yếu dựa trên cảm nhận, cảm xúc, giác quan, trực giác
• Không dựa trên số liệu và dữ kiện khách quan

Bệnh Cả Tin

Triệu chứng

• Nghe ai nói là tin
• Đọc được tin tức là tin
• Dễ bị lừa, bị dẫn dắt theo ý người khác

Nguyên nhân

• Không biết cách đánh giá thông tin và nguồn thông tin

Bệnh Chả Biết Tin Ai

Triệu chứng

• Không biết tin vào ai khi đọc các thông tin hay ý kiến trái chiều

Nguyên nhân

• Không biết đánh giá thông tin và nguồn thông tin

Bệnh Phiến Diện

Triệu chứng

• Chỉ nhìn 1 mặt của sự việc
• Nên thường nhận định và ra quyết định sai
• Đôi khi quá tự tin

Nguyên nhân

• Không có nhiều góc nhìn
• Thiếu dữ liệu từ các góc nhìn đa chiều

Bệnh Thích Âm Mưu

Triệu chứng

• Thích đoán các âm mưu
• Tin thuyết âm mưu là thật

Nguyên nhân

• Thiếu khả năng phân biệt suy đoán và sự thật
• Thiếu phương pháp đánh giá hiện thực

Bệnh Thiếu Chính Kiến

Triệu chứng

• Trong giao tiếp, ít khi đặt câu hỏi, hay đưa ra chính kiến của bản thân
• Đặt các câu hỏi thiếu chiều sâu và rộng
• Bị người khác dẫn dắt

Nguyên nhân

• Không xác định rõ mục tiêu cụ thể trong công việc
• Không biết cách đặt câu hỏi để khai thác và tìm kiếm thông tin

Bệnh Thiếu Thuyết Phục

Triệu chứng

• Nói, viết, thuyết trình, giao tiếp thiếu rõ ràng, thuyết phục
• Không làm chủ được chính kiến của mình
• Bị người khác dẫn dắt

Nguyên nhân

• Không có dữ liệu, nhận định
• Có dữ liệu, lập luận, nhưng không biết cách sắp xếp, trình bày cho rõ

Tóm Tắt

Tóm tắt

• Chúng ta ra các quyết định sai, hay bị người khác dẫn dắt, lôi kéo vì có thể chúng ta mắc 1 hay nhiều căn bệnh
• Hãy cảnh giác với 7 căn bệnh: Cảm tính, cà tin, chà biết tin ai, phiền diện, thích thuyết âm mưu, thiếu chính kiến, thiếu thuyết phục

Thực Hành

Tình Huống 1: Bóng Trắng Bóng Đen

Vì sao chúng ta không thấy sự thật

• Vì chúng ta chỉ nhìn sự việc ở 1 góc nhìn, ở phía trắng, hay phía đen
  • Chúng ta có thể mắc bệnh phiến diện dù chính mắt nhìn thấy
• Vì chúng ta vội vàng tin điều chúng ta nhìn thấy là đúng
• Vì chúng ta không muốn lắng nghe ý kiến và góc nhìn của người khác
• Vì chúng ta muốn chứng minh mình biết, mình đúng

Bài học

• Cần khiêm tốn vì dù đã cố gắng hết sức nhưng vẫn có thể những thứ chúng ta biết chưa hoàn toàn là sự thật
• Cần tiếp cận sự việc từ nhiều góc nhìn để có thể nắm bắt sự thật
• Lắng nghe và quan sát đa chiều sẽ cải thiện chất lượng góc nhìn của chúng ta
• Sự thật không dễ nắm bắt

Trung thực vs. sự thật

• Trung thực chưa phải là sự thật
• Trung thực là khi chúng ta trình bày đúng những gì mà mình biết được, cảm nhận được về 1 sự việc, mà không đổi trá, cố tình bóp méo, nói sai những gì ta biết
• Tuy nhiên, dù đã cố gắng trình bày đúng, chính xác những gì mình biết, thì vẫn có thể chúng ta mới biết được 1 phần của sự thật mà thôi
• Sự thật tồn tại khách quan với nhận thức chủ quan của chúng ta
• Do vậy, trung thực chỉ là điều kiện cần chứ chưa phải điều kiện đủ về sự thật

Em thẳng thắn lắm, có sao nói vậy!

• Nhiều người tự hào vì mình thẳng thắn, có sao nói vậy
• "Ai ghét mình mình chịu, chứ mình có sao nói vậy"
• Ưu điểm: Trung thực
• Khuyết điểm: Thiếu khiêm tốn, không biết rằng mình có thể nói sai sự thật
• Nên: Phải tìm hiểu rất nhiều thông tin, đa chiều mới có thể kết luận

Tự phản chiếu

• Hãy nghĩ và kể về 1 tình huống mà bạn cũng giống như 2 sinh viên kia, đã tranh cãi với người khác chỉ vì mới nhìn thấy 1 phía của sự việc?

Tình Huống 2: Bà Chủ Chợ Độc Ác

Kiểm chứng thông tin mạng

Bài học

• Không nên
  • Tin ngay các thông tin trên mạng ngay cả khi chính mắt nhìn thấy
  • Để cảm xúc dẫn dắt
  • Chia sẻ nếu chưa chắc chắn
• Nên làm
  • Kiểm tra nguồn thông tin
  • Kiểm tra chất lượng thông tin
  • Đối chiếu với các nguồn khác
• Đừng bất công với người khác
• Hãy đối xử với người khác theo cách mà bạn muốn bản thân mình được đối xử

Tự phản chiếu

• Bạn làm thế nào để kiểm chứng các thông tin trên mạng?